Tính cách con người không tự sinh ra mà hình thành dựa trên nhiều yếu tố trong sự phát triển xuyên suốt cả cuộc đời của mỗi người. Hiểu được cách mà tính cách chúng ta phát triển như thế nào có thể giúp bạn có cái nhìn sâu sắc hơn về nền tảng cũng như nắm bắt được những ưu và nhược điểm đằng sau mỗi đặc điểm tính cách con người.
Sự Phát Triển Tính Cách Con Người Là Gì?
Sự phát triển tính cách (Personality Development) là một thuật ngữ đề cập đến quá trình mà các kiểu suy nghĩ và hành vi của con người được tổ chức tạo nên tính cách độc đáo của cá nhân, trong đó sự tổ chức này sẽ xuất hiện theo thời gian. Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tính cách, bao gồm cả yếu tố di truyền và môi trường trong đó có cách chúng ta được nuôi dạy bởi cha mẹ và các biến số xã hội.
Điều quan trọng là những yếu tố ảnh hưởng này có sự tác động liên tục để hình thành tính cách con người. Theo đó, tính cách không chỉ liên quan đến những đặc điểm bẩm sinh mà còn gắn với sự phát triển của các khuôn mẫu suy nghĩ và hành vi - yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến cách chúng ta suy nghĩ và hành động.
Tính khí (temperament) là một phần quan trọng của tính cách được xác định bởi các đặc điểm di truyền. Nhân cách con người là một khía cạnh khác thể hiện các tính cách chịu ảnh hưởng bởi những trải nghiệm liên tục xuất hiện và thay đổi trong suốt cuộc đời một người.
Sự phát triển những tính cách của con người đã là một chủ đề khoa học về tâm lý đón nhận nhiều sự quan tâm của các nhà tâm lý học. Kể từ khi tâm lý học bắt đầu được ghi nhận là một ngành khoa học riêng biệt, các nhà nghiên cứu đã đề xuất nhiều ý tưởng khác nhau để giải thích về sự hình thành và phát triển tính cách.
Các Lý Thuyết Chính Về Sự Hình Thành Tính Cách
Lý Thuyết Của Freud: Các Giai Đoạn Phát Triển Về Tính Dục
Sigmund Freud, một nhà tâm lý học nổi tiếng với các lý thuyết về phân tâm học đã cho rằng tính cách phát triển theo các giai đoạn liên quan đến các vùng erogenous cụ thể. Các giai đoạn này là:
Giai đoạn 1: Giai đoạn miệng - Oral stage (sơ sinh đến 1 tuổi)
Giai đoạn 2: Giai đoạn hậu môn - Anal stage(1 đến 3 tuổi)
Giai đoạn 3: Giai đoạn phallic (3 đến 6 tuổi)
Giai đoạn 4: Giai đoạn tiềm ẩn - Latent stage (6 tuổi đến tuổi dậy thì)
Giai đoạn 5: Giai đoạn sinh dục - Genital stage (dậy thì đến chết)
Freud cũng tin rằng việc không đạt được các mốc/giai đoạn nói trên sẽ dẫn đến các vấn đề về tính cách khi trưởng thành. Ông đã phát triển các lý thuyết về sự hình thành tính cách theo một mô hình cấu trúc tính cách tổng thể.
Mô hình cấu trúc tính cách của Freud
Theo Freud, động lực cơ bản của tính cách và hành vi được gọi là ham muốn tính dục (libido). Sự ham muốn này cung cấp năng lượng cho ba thành phần tạo nên tính cách: cái nó, cái tôi và cái siêu tôi.
Cái nó là khía cạnh của tính cách hiện tại khi sinh. Nó là phần cơ bản nhất của tính cách và thúc đẩy mọi người đáp ứng những nhu cầu và thôi thúc cơ bản nhất của họ.
Cái tôi là khía cạnh của tính cách chịu trách nhiệm kiểm soát những thôi thúc của id và buộc nó phải hành xử theo những cách thực tế.
Cái siêu tôi là khía cạnh cuối cùng của tính cách để phát triển và chứa đựng tất cả những lý tưởng, đạo đức và giá trị được thấm nhuần bởi cha mẹ và nền văn hóa của chúng ta.
Theo Freud, ba yếu tố tính cách này kết hợp với nhau để tạo ra những hành vi phức tạp của con người. Cái siêu tôi cố gắng làm cho cái tôi hành xử theo những lý tưởng này. Sau đó, cái tôi phải tiết chế giữa các nhu cầu cơ bản của cái nó, các tiêu chuẩn lý tưởng của siêu tôi và thực tế.
Các khái niệm của Freud về cái nó, cái tôi và cái siêu tôi, đã trở nên nổi bật trong không chỉ thời đại của ông mà còn được sử dụng như một nền tảng kiến thức trong nghiên cứu tâm lý học, mặc dù nó thiếu sự ủng hộ và có nhiều sự hoài nghi đáng kể từ nhiều nhà nghiên cứu.
Lý Thuyết Của Erikson: Các Giai Đoạn Phát Triển Tâm Lý Xã Hội
Lý thuyết tám giai đoạn phát triển tính cách của Erik Erikson cũng là một trong những lý thuyết nổi tiếng giúp giải thích sự phát triển tính cách của con người. Khác với Freud, Erikson đã chọn tập trung vào cách các mối quan hệ xã hội, ví dụ như các mối quan hệ trong gia đình, tác động đến sự phát triển tính cách. Lý thuyết này cũng mở rộng ra ngoài thời thơ ấu để xem xét sự phát triển trong suốt cuộc đời của một cá nhân.
Tám giai đoạn theo lý thuyết của Erikson gồm:
Giai đoạn 1: Tin tưởng - không tin tưởng (từ sơ sinh đến 1 tuổi)
Giai đoạn 2: Sự tự chủ - xấu hổ và nghi ngờ (1 đến 2 năm)
Giai đoạn 3: Trách nhiệm - cảm giác tội lỗi (3 đến 5 năm)
Giai đoạn 4: Hiệu quả - kém hiệu quả (6 đến 11 tuổi)
Giai đoạn 5: Tính đồng nhất - bản sắc và vai trò (12 đến 18 tuổi)
Giai đoạn 6: Sự thân mật đối - sự cô lập (19 đến 40 tuổi)
Giai đoạn 7: Sự truyền thừa - sự trì trệ (41 đến 64 tuổi)
Giai đoạn 8: Sự thống nhất - sự tuyệt vọng (65 năm cho đến chết)
Ở mỗi giai đoạn trong tám giai đoạn trên, mọi người phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng trong đó phải thành thạo một nhiệm vụ. Những người hoàn thành xuất sắc giai đoạn đó xuất hiện với cảm giác làm chủ và hạnh phúc. Những người không giải quyết được khủng hoảng ở một giai đoạn cụ thể có thể phải vật lộn với những kỹ năng đó trong suốt phần đời còn lại của họ.
>>> Tham Khảo: 10 Sự Thật Thú Vị Về Tính Cách Con Người
Lý Thuyết Của Piaget: Các Giai Đoạn Phát Triển Về Nhận Thức
Lý thuyết về các giai đoạn phát triển nhận thức của Jean Piaget vẫn là một trong những lý thuyết được trích dẫn thường xuyên nhất trong các nghiên cứu tâm lý học, mặc dù nó cũng đã bị phê bình nặng nề. Rõ ràng là lý thuyết của Piaget cũng khó đứng vững khi tâm lý học ngày càng phát triển, nhưng một ý tưởng trung tâm mà Piaget để lại, đến ngày vẫn còn được ghi nhận, đó là: “Trẻ em suy nghĩ khác người lớn.”
Theo Piaget, sự phát triển tính cách của trẻ được thể hiện qua bốn giai đoạn với những thay đổi rất đặc biệt trong cách mà trẻ suy nghĩ. Cách trẻ suy nghĩ về bản thân, người khác và thế giới xung quanh đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tính cách.
Bốn giai đoạn của Piaget là:
Giai đoạn 1: Giai đoạn giác động - Sensorimotor stage (sơ sinh đến 2 tuổi)
Giai đoạn 2: Giai đoạn tiền thao tác - Preoperational stage (2 đến 7 tuổi)
Giai đoạn 3: Giai đoạn thao tác cụ thể - Concrete operational stage (7 đến 11 tuổi)
Giai đoạn 4: Giai đoạn thao tác hình thức - Formal operational stage (12 tuổi trở lên)
Lý Thuyết Của Kohlberg: Các Giai Đoạn Phát Triển Về Đạo Đức
Lawrence Kohlberg đã phát triển một lý thuyết về sự hình thành và phát triển các tính cách của con người tập trung vào sự phát triển của tư tưởng đạo đức. Dựa trên quy trình do Piaget đề xuất, Kohlberg đã mở rộng lý thuyết để bao gồm sáu giai đoạn khác nhau:
Giai đoạn 1: Vâng lời và trừng phạt
Giai đoạn 2: Chủ nghĩa cá nhân và sự trao đổi
Giai đoạn 3: Phát triển tốt mối quan hệ giữa các cá nhân
Giai đoạn 4: Duy trì trật tự trong xã hội
Giai đoạn 5: Khế ước xã hội và quyền cá nhân
Giai đoạn 6: Nguyên tắc phổ quát
Các giai đoạn này được phân tách theo cấp độ. Cấp độ một là cấp độ tiền quy ước (pre-conventional), bao gồm các giai đoạn một và hai, diễn ra từ sơ sinh đến 9 tuổi. Cấp độ hai là cấp độ quy ước, gồm các giai đoạn ba và bốn, và diễn ra từ 10 tuổi đến tuổi vị thành niên. Cấp độ ba là cấp độ hậu quy ước, gồm các giai đoạn năm và sáu, và diễn ra ở tuổi trưởng thành.
Lý thuyết về sự phát triển đạo đức của Kohlberg đã bị phê bình vì một số lý do khác nhau, trong số đó cho rằng nó không phù hợp với các giới tính và nền văn hóa khác nhau một cách bình đẳng. Tuy nhiên, lý thuyết này vẫn giữ một vai trò quan trọng trong sự hiểu biết của con người về những cách mà tính cách hình thành và phát triển.
>>> Tham Khảo: Các Bệnh Lý Thường Bị Nhầm Với Tính Cách
Lời Kết
Hiểu cách tính cách phát triển có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về con người cũng như về tính cách con người. Có nhiều lý thuyết khác nhau về sự hình thành tính cách, và mỗi lý thuyết lại góp phần vào những kiến thức về sự hình thành và phát triển tính cách ngày nay.
Nguồn: Verywellmind - The Psychology of Personality Formation
-
Viện Tâm lý Việt - Pháp
Trụ sở Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội
Trụ sở TP.HCM: Landmark 81, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P.22, Q. Bình Thạnh, Tp. Hồ Chí Minh
Hotline: 0912.012.684 (Zalo, 24/7)
Email: daotao@tamlyvietphap.vn
Facebook: https://www.facebook.com/tamlyvietphap.vn
