5 loại thuốc an thần mạnh phổ biến: Tác dụng phụ và lưu ý khi sử dụng

Các loại thuốc an thần mạnh có thể phát huy tác dụng chữa trị bệnh nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro cho sức khỏe nếu người bệnh lạm dụng, dùng sai cách; cần tuyệt đối tuân thủ chỉ định của bác sĩ.

Người bệnh chỉ nên dùng thuốc an thần loại mạnh theo chỉ định của bác sĩ. Trong quá trình sử dụng thuốc an thần liều mạnh, nếu xảy ra triệu chứng bất thường, người bệnh cần nhanh chóng thông báo hoặc đến gặp bác sĩ để được can thiệp, xử lý.

Thuốc an thần mạnh là gì?

Thuốc an thần mạnh hay thuốc an thần liều mạnh là nhóm thuốc an thần có tác dụng mạnh trong việc làm chậm hoạt động của hệ thống thần kinh trung ương (não, tủy sống). Đây là nhóm thuốc có thể được bác sĩ chỉ định để chữa trị chứng mất ngủ, lo âu, gây mê…

Thuốc an thần nói chung và các loại thuốc an thần mạnh nói riêng có thể gây ra tác dụng phụ nguy hiểm, đặc biệt nếu lạm dụng. Bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng, thận trọng khi chỉ định cho người bệnh dùng loại thuốc này. Người bệnh phải sử dụng thuốc an thần đúng theo chỉ định của bác sĩ.

Thuốc an thần liều mạnh có tác dụng gì?

Các loại thuốc an thần mạnh có một số tác dụng như: (1)

• Tạo ra cảm giác thư giãn
• Làm giảm tình trạng lo lắng
• Làm giảm cường độ cảm giác
• Gây buồn ngủ
• Làm nhịp tim chậm lại
• Làm giảm chức năng cơ bắp
• Tạo ra sự gián đoạn trong bộ nhớ…

Thuốc an thần mạnh nói riêng hay thuốc an thần nói chung hoạt động bằng cách làm gián đoạn các thông tin liên lạc thần kinh nhất định tại hệ thống thần kinh trung ương với các cơ chế khác nhau. Điều này làm hoạt động của não bộ chậm lại. Một số loại thuốc an thần làm tăng cường hoạt động của gamma-aminobutyric (GABA). GABA là chất dẫn truyền thần kinh có khả năng làm chậm hoạt động của não. Hoạt động của GABA gia tăng dẫn đến tình trạng làm giảm hoạt động của não.

Mỗi loại thuốc an thần mang đến tác dụng với mức độ khác nhau. Một vài loại thuốc an thần chỉ làm chậm đôi chút hoạt động của não. Trong khi các loại thuốc an thần mạnh có thể làm hoạt động của não bộ giảm đến mức rơi vào trạng thái bất tỉnh có kiểm soát.

5 loại thuốc an thần mạnh phổ biến

Dưới đây là một số thông tin về 5 loại thuốc an thần mạnh phổ biến:

1. Clorpromazin

Clorpromazin (chlorpromazine) là loại thuốc chống loạn thần phenothiazin điển hình (thuộc thế hệ thứ nhất). Clorpromazin được chỉ định trong một số trường hợp như:

• Bị loạn thần cấp/mạn tính (tâm thần phân liệt cấp/mạn tính)
• Dùng để làm giảm cơn hưng phấn cấp (như trong bệnh lưỡng cực)
• Kiểm soát những hành vi bạo lực, kích động ở trẻ em, người lớn (đôi khi gặp phải ở một số tình trạng loạn thần)
• Chữa trị bổ trợ ngắn ngày cho tình trạng lo âu nghiêm trọng, giúp làm giảm sự lo lắng trước lúc phẫu thuật ở trẻ em và người lớn
• Chữa trị một số dạng nôn, buồn nôn ở trẻ em và người lớn (khi các loại thuốc khác đã thất bại hoặc không có sẵn). Clorpromazin không có hiệu quả với chứng nôn, buồn nôn do say tàu xe.
• Chữa trị tình trạng nấc liên tục khó trị ở người lớn.
• Điều trị phụ trợ trong bệnh uốn ván ở trẻ em và người lớn

Clorpromazin được hấp thu nhanh thông qua đường uống, tiêm. Loại thuốc an thần mạnh này chuyển hóa chủ yếu ở gan, thận; bài tiết thông qua phân và nước tiểu.

2. Haloperidol

Haloperidol cũng là một trong các loại thuốc an thần mạnh. Haloperidol là thuốc an thần, thuộc nhóm butyrophenon. Loại thuốc này được chỉ định sử dụng trong những trường hợp như:

• Bệnh tâm thần phân liệt, các rối loạn loạn thần.
• Giai đoạn hưng cảm trung bình đến nghiêm trọng liên quan đến chứng rối loạn lưỡng cực.
• Cơn kích động cấp do rối loạn tâm thần hoặc do bệnh hưng cảm trong rối loạn lưỡng cực.
• Hội chứng Tourette ở người lớn và trẻ em
• Mê sảng cấp
• Loạn thần hoặc kích động do sa sút trí tuệ trong bệnh Alzheimer.
• Phòng và điều trị buồn nôn và nôn sau khi làm phẫu thuật ở bệnh nhân không đáp ứng hoặc không dung nạp với các thuốc chống nôn khác.
• Chữa trị chứng múa giật mức độ nhẹ đến trung bình trong bệnh Huntington.

Haloperidol được hấp thu khoảng 60 - 70% qua đường tiêu hóa sau khi người bệnh uống thuốc và chuyển hóa chủ yếu ở gan.

3. Thioridazine

Thioridazine (Thioridazin) là loại thuốc an thần/chống loạn thần điển hình. Thioridazine được bác sĩ chỉ định chữa trị cho người bệnh tâm thần phân liệt đã kháng lại/không dung nạp những loại thuốc chống loạn thần khác. Thioridazine hấp thụ nhanh sau khi uống. Loại thuốc an thần mạnh này được chuyển hóa ở gan, thải trừ chủ yếu qua thận (dưới dạng những dẫn chất chuyển hóa).

4. Diazepam

Diazepam là loại thuốc an thần, gây ngủ, làm giảm tình trạng lo âu. Diazepam được chỉ định trong các trường hợp như:

• Người bệnh bị mất ngủ, kích động, lo âu.
• Có thể sử dụng Diazepam cùng với những loại thuốc chống trầm cảm trong trường hợp trầm cảm kèm theo trạng thái kích động, lo âu, mất ngủ
• Thuốc hỗ trợ trong hội chứng cai rượu cấp, sảng rượu cấp tính
• Co cứng cơ (do não/thần kinh ngoại vi)
• Co giật do ngộ độc thuốc, động kinh, co giật do sốt cao
• Tiền mê trước khi tiến hành phẫu thuật

Diazepam là thuốc an thần mạnh được hấp thu tốt qua đường tiêu hóa. Diazepam chủ yếu chuyển hóa ở gan, thải trừ chủ yếu qua nước tiểu. Quá trình thải trừ còn phụ thuộc vào chức năng của gan, thận và độ tuổi. (2)

5. Oxazepam

Trong các loại thuốc an thần mạnh, oxazepam là thuốc thuộc nhóm benzodiazepin. Đây là loại thuốc an thần giúp làm giảm tình trạng lo âu, gây ngủ. Oxazepam được chỉ định với người bệnh ở trạng thái kích động mất ngủ, lo âu nghiêm trọng. Bác sĩ cũng có thể chỉ định oxazepam nếu người bệnh bị các bệnh tiền sảng, sảng rượu cấp tính, hội chứng cai rượu cấp.

Oxazepam được hấp thu qua đường tiêu hóa. Oxazepam liên hợp với chất axit glucuronic có ở gan để tạo thành chất chuyển hóa chính, không có hoạt tính. Loại thuốc này chủ yếu thải trừ qua nước tiểu.

Chỉ định và chống chỉ định sử dụng thuốc an thần mạnh

Thuốc an thần mạnh có thể được bác sĩ chỉ định sử dụng để hỗ trợ chữa trị một số chứng bệnh, ví dụ: rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ, rối loạn lưỡng cực, rối loạn giấc ngủ (như mất ngủ), co giật, co cứng… Các loại thuốc an thần mạnh cũng có thể được dùng trong những ca tiểu phẫu, làm thủ thuật hay sử dụng như một phần của kỹ thuật gây mê toàn thân.

Phụ nữ dự định có thai hoặc đang mang thai không nên dùng thuốc an thần khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Thuốc an thần liều mạnh có thể gây ra các tác hại nguy hiểm cho thai nhi.

Ngoài ra, những người dị ứng với thành phần của thuốc an thần, mắc bệnh glôcôm góc đóng, parkinson, cường giáp, suy hô hấp, hạ huyết áp nặng, động kinh, nhược cơ, bị bệnh ở gan/tim nghiêm trọng, ức chế hệ thần kinh trung ương nặng, có tiền sử giảm bạch cầu hạt… cũng cần được bác sĩ cân nhắc kỹ trước khi chỉ định cho dùng thuốc.

Tác hại khi lạm dụng thuốc an thần loại mạnh

Việc sử dụng các loại thuốc an thần mạnh có thể gây ra một số tác dụng phụ như: (3)

• Lú lẫn, chóng mặt, buồn ngủ
• Gặp vấn đề về trí nhớ, chuyển động
• Nhịp thở và nhịp tim chậm lại. Nếu người bệnh dùng rượu thì có thể khiến triệu chứng trở nên tồi tệ hơn.
• Tăng nguy cơ bị chấn thương, té ngã
• Tầm nhìn mờ
• Suy giảm khả năng phán đoán, chú ý
• Tâm trạng thay đổi, dẫn đến những hành vi thiếu kiểm soát
• Tiềm ẩn nguy cơ tử vong do quá liều (vô ý hoặc cố ý)

Người bệnh dùng thuốc an thần loại mạnh lâu dài cũng có thể gặp phải một số biến chứng như:

• Trầm cảm (cảm thấy mệt mỏi, tuyệt vọng)
• Gặp các vấn đề về gan (suy gan)
• Tình trạng lệ thuộc thuốc an thần nặng nề hơn, có thể gây ra những triệu chứng cai thuốc nếu người bệnh đột ngột dừng sử dụng thuốc. Việc cai dùng thuốc an thần thậm chí có thể đe dọa đến tính mạng.

Xem thêm: Uống thuốc an thần có hại không? 5 tác hại thường gặp nếu lạm dụng.

Trước khi dùng thuốc an thần mạnh cần trao đổi điều gì với bác sĩ?

Trước khi dùng các loại thuốc an thần mạnh, người bệnh nên thảo luận với bác sĩ một số vấn đề dưới đây:

• Những loại thuốc/liệu pháp khác có thể giúp chữa trị vấn đề sức khỏe của bạn hay không?
• Các lợi ích và rủi ro khi sử dụng thuốc an thần
• Cung cấp cho bác sĩ biết về lịch sử y tế của bản thân
• Trao đổi với bác sĩ nếu bạn hay bất kỳ thành viên nào trong gia đình có tiền sử dùng chất gây nghiện hoặc bị rối loạn sử dụng chất gây nghiện
• Trao đổi với bác sĩ về bất kỳ loại thuốc/chất bổ sung nào mà bản thân đang sử dụng có thể tương tác với thuốc an thần
• Nếu người bệnh có uống rượu
• Nếu người bệnh dự định có thai hoặc đang mang thai
• Nếu người bệnh dùng cần sa…

Lưu ý khi dùng thuốc an thần mạnh

Khi dùng các loại thuốc an thần mạnh, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề dưới đây:

• Sử dụng thuốc an thần mạnh khiến phản ứng của hệ thần kinh bị chậm hơn so với bình thường. Ngay sau khi uống thuốc an thần loại mạnh, người bệnh không nên thực hiện các công việc đòi hỏi phải tập trung cao độ, chẳng hạn như điều khiển các thiết bị, máy móc, tham gia giao thông, học tập, làm việc…
• Người bệnh được chỉ định sử dụng thuốc an thần liều mạnh nên áp dụng một chế độ ăn uống khoa học, có đầy đủ chất dinh dưỡng và giảm tải bớt các công việc không cần thiết trong cuộc sống hàng ngày.
• Trong quá trình sử dụng các loại thuốc an thần mạnh, nếu người bệnh gặp các dấu hiệu bất thường như buồn nôn, khó chịu, mỏi mệt… thì phải ngay lập tức ngưng dùng thuốc. Người bệnh cần thông báo cho bác sĩ điều trị biết về các triệu chứng đáng ngại mà bản thân đang gặp phải để được khám, theo dõi và xử trí một cách phù hợp.
• Người bệnh nên thảo luận với bác sĩ về tần suất đi khám trong quá trình sử dụng thuốc an thần mạnh. Người bệnh cũng nên thông báo cho bác sĩ biết nếu:
• Thuốc không mang lại tác dụng như bình thường
• Cảm thấy bản thân đang ngày càng lệ thuộc vào thuốc
• Nếu người bệnh đang nghĩ đến việc ngừng sử dụng thuốc an thần

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Các loại thuốc an thần mạnh có thể giúp người bệnh chữa trị một số vấn đề sức khỏe. Tuy nhiên, người bệnh chỉ nên dùng thuốc an thần mạnh đúng theo chỉ định của bác sĩ để tránh gặp tác dụng phụ.